Kişilik bozuklukları kalıtsal ya da çevresel kökenli olabilen zihinsel bozukluklardır. Pasif agresif kişilik bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu, histrionik kişilik bozukluğu, paranoid kişilik bozukluğu, şizoid kişilik bozukluğu, şizotipal kişilik bozukluğu, borderline (sınırda) kişilik bozukluğu, narsistik kişilik bozukluğu, çekingen kişilik bozukluğu, bağımlı kişilik bozukluğu, haltlose kişilik bozukluğu, obsesif kompulsif kişilik bozukluğu, sadist kişilik bozukluğu olmak üzere 13 farklı tanımlanmış kişilik bozukluğu türü bulunmaktadır. Bu yazımızın konusu ise borderline kişilik bozukluğu.
Öncelikle kişiliğin ne olduğuna değinmekte fayda var.
Kişilik Nedir?
Kişilik, yetenek ve özellikleriyle toplumsal yaşamda etkili olan insanı, kendine özgü ve benzersiz bir varlık olarak dile getiren bir kavram olarak bilinir. Yani kişiliğin temel özelliklerinin bireyi diğerlerinden ayıran, kendine özgü tutum ve davranışlar olduğunu söyleyebiliriz. Bu açıdan bakacak olursak dünyadaki herhangi iki insanın kişiliğinin aynı olduğunu söylemek mümkün değildir. Yaşamdaki insan sayısı kadar farklı kişilik vardır. Yani parmak izleri kadar benzersiz kişiliklere sahip olduğumuzu söylemek mümkündür.
Borderline nedir?
Borderline kelimesi "sınırda, belirsiz" anlamları taşır. Borderline kişilik bozukluğu bir başka deyiş ile "sınırda kişilik bozukluğu" olarak tabir edilir.
Borderline Kişilik Bozukluğu Kavramı
Borderline kişilik kavramı,1938 yılında Adolf Stern tarafından ortaya atılmıştır. Borderline kişilik bozukluğu kavramı ise 1975 yılında Otto Kernberg adlı Avusturyalı bir psikiyatrist tarafından tanımlanmıştır.
Borderline Kişilik Bozukluğu Nedir?
BKB, yani Borderline Kişilik Bozukluğu, genç erişkinlik döneminde başladığı bilinen bir sendromdur. Ayrıca aşırı dürtüsellik, duygulanımda ve kişiler arası ilişkilerde dengesizlik, benlik algısında yetersizlik ve terkedilmeye karşı aşırı hassasiyet ile karakterize bir sendrom olduğunuda söyleyebiliriz.
Borderline bozukluğu olan kişilerin öz denetim mekanizmalarında bir sorun olduğu, düşünce ve davranışlarında istikrarsızlığın söz konusu olduğu bilinir.
Borderline kişilik bozukluğuna sahip kişiler s
sıklıkla, dürtüselliklerinin fazla olması nedeniyle, kumar oynama, tehlikeli cinsel birliktelikler yaşama, aşırı yeme, madde kullanımı gibi uç noktalarda davranışlar sergileyebilirler. Açık ve uyumlu bir benlik bilinci gelişmediği için değerler, bağlılık ve kariyer seçimi gibi temel konularda büyük sıkıntılar yaşayabilirler. Yoğun terk edilme korkusu nedeniyle yalnız kalmak istemezler. Eğer terk edilirlerse öfke nöbetleri geçirebilir, kendilerine veya başkalarına zarar verebilir veya depresyona girebilirler.
Kendini Cezalandırma
BKB olan hastalar intihar niyeti olmadan çeşitli kendine zarar verme eylemleri de sergileyebilirler. Jiletle kollarını bacaklarını kesebilirler ya da sigarayla bedenlerini yakabilirler. Bu davranışlar zararlı ancak ölüme yol açmayacak kendini cezalandırma davranışlarıdır. BKB hastalarının en az üçte ikisi, hayatlarının bir döneminde bilerek kendilerine zarar verirler.
Toplumda Görülme Sıklığı
Borderline kişilik bozukluğunun toplumda görülme sıklığına ilişkin veriler %1,2 ile %6 arasında değişmektedir. Ülkemiz alan yazınında ise yaygınlığına ilişkin geniş örneklemli bir çalışma olmamakla birlikte, çocuk yetiştirmeye ilişkin ebeveyn tutumları göz
önünde bulundurulduğunda, bu oranın daha yüksek olabileceği düşünülebilir.
Çocukluk dönemi travmaları ve ebeveyn tutumunu göz önüne alacak olursak ; ülkemizdeki çocuk yetiştirmede, anlamaya ve eşlik etmeye değil, itaat etmeye ve cezalandırmaya yönelik geleneksel ebeveyn tutumları çocukluk çağı cinsel istismarının yaygınlığı ülkemizdeki borderline kişilik bozukluğu oranını arttırmaktadır.
Borderline Kişilik Bozukluğu Risk Faktörleri
Aile öyküsü: Hastalığı olan yakın bir aile üyesi (ebeveyn veya kardeş gibi) olan kişilerde borderline kişilik bozukluğu geliştirme riski daha yüksek olabilir.
Beyin yapısı ve işlevi: Araştırmalar, borderline kişilik bozukluğu olan kişilerin beyinlerinde, özellikle dürtüleri ve duygu düzenlemeyi kontrol eden alanlarda yapısal ve işlevsel değişiklikler olabileceğini göstermektedir. Bununla birlikte, çalışmalar, bu değişikliklerin hastalık için risk faktörleri olup olmadığını veya bu değişikliklerin hastalıktan kaynaklanıp kaynaklanmadığını göstermemektedir.
Çevresel, kültürel ve sosyal faktörler: Borderline kişilik bozukluğu olan birçok kişi, çocukluk döneminde istismar, terk edilme veya zorluk gibi travmatik yaşam olayları yaşadığını bildirmektedir. Diğerleri dengesiz, geçersiz kılan ilişkilere veya çatışmalara maruz kalmış olabilir. Bu faktörler bir kişinin riskini artırabilse de, bu onların borderline kişilik bozukluğu geliştireceklerinin kesin olduğu anlamına gelmez. Aynı şekilde, bu risk faktörlerine sahip olmayan kişiler, yaşamları boyunca bu bozukluğu geliştirebilirler.
Borderline Kişilik Bozukluğu Tanısı Nasıl Konur?
Neye göre bireyde Borderline kişilik bozukluğu olduğu anlaşılır, hangi özellikler bireye borderline kişilik bozukluğu tanısını koymanızı sağlar? Bu soruların cevabına geçmeden önce kişilik bozukluğu tanısınıj bir profesyonel tarafından konulması gerektiğini belirtelim.
Öncelikle borderline kişilik bozukluğu tanısı koyabilmek için erken ergenliğin başından itibaren birçok bağlamda kendini gösteren aşağıdaki
9 kriterden 5’inin ya da daha fazlasının varlığın gerekli olduğunu söylemekte fayda var. Bu kriterler:
1.Terk edilmekten kaçınmak için çılgınca çaba gösterme.
2.Gözünde aşırı büyütme ve yerin dibine sokma uçları arasında giden, tutarsız ve gergin kişiler arası ilişkiler.
3.Kimlik karmaşası.
4.Kendine kötülüğü dokunacak en az iki dürtüsellik (para harcama, cinsellik, madde kötüye kullanımı, güvensiz araç kullanma vb.)
5.Yineleyici intihar davranışları, girişimleri ya da göz korkutmalar.
6.Duygulanımda tutarsızlık.
7.Süreğen bir boşluk duygusu
8.Uygunsuz yoğun öfke, öfke denetiminde güçlük
9.Zorlanmayla ilişkili gelip geçici kuşkucu
düşünceler ya da ağır çözülme belirtileri.
Bu şekilde borderline kişilik bozukluğuna sahip bireylerin özelliklerinide belirtmiş olduk. Fakat borderline kişilik bozukluğuna sahip olan bireylerin özelliklerine daha detaylı bir şekilde değinmekte fayda var.
Borderline Kişilik Bozukluğu Özellikleri
Borderline kişilik bozukluğu olan kişilerde ani ruh hali değişiklikleri görülebilir. Bu bozukluğa sahip kişiler sık sık; hayattaki rollerini, gerçekte kim olduklarını ve ne amaçla yaşadıklarını sorgulayan düşüncelere kapılır. Bu düşüncelerdeki hızlı değişim; kişinin değer yargılarının, ilgi alanlarının da değişmesine yol açar.
Borderline bozukluğu olan kişiler, olayları ve durumları keskin bir şekilde değerlendirir. Bu kişilere göre bir olay ya çok iyidir ya da çok kötüdür, ortalama olmaz. Borderline bozukluğu olan kişilerin insanlar hakkındaki fikirleri de sebepsiz yere çabucak değişebilir. Bir gün çok samimi bir arkadaşı olarak gördüğü birine, ertesi gün bir düşmanmış gibi davranabilir. Bu nedenle insanlarla olan ikili ilişkileri istikrarsızdır. Bunların yanı sıra bu kişiler, ikili ilişkilerde yoğun duygular hissedebilir, abartılı davranışlar sergileyebilir.
Borderline Kişilik Bozukluğu Tedavisi
Borderline kişilik bozukluğu tedavisinde diyalektik davranış terapisi, transferans odaklı psikoterapi, şema terapi, kognitif analitik terapi tercih edilebilir.
Diyalektik davranış terapisinin standart tedavi protokolünde bireysel terapi, beceri eğitimi, telefon görüşmeleri ve konsültasyon ekibinin toplantıları yer alır.
Şema terapide ise terapist sınırlı yeniden ebeveynlik yaparak ihtiyaçları karşılanmamış ve terk edilmiş çocuğun ihtiyaçlarınıkarşılamaya, öfkeli ve dürtüsel çocuğun taleplerine sınır koymaya ve cezalandırıcı ebeveyni devre dışı bırakmaya çalışarak bireyin sağlıklı yetişkinini güçlendirmeyi hedefler.
Borderline kişilik bozukluğu tedavisi ve önlenmesi sadece ruh sağlığı uzmanlarının sorumluluğunda olmayıp, ailelerin, resmi kuruluşların, eğitimcilerin ve ilgili birçok kesimin de ilgi alanında olmalıdır.
Borderline kişilik bozukluğuna sahip olan veya bu sendromun özelliklerini taşıyan bireylerin ortamlarını değiştirmek, becerilerini zenginleştirmek, kendilerini mağdur edecek kişilerden uzaklaşmasını sağlamak veya uygun partner seçmeleri konusunda yol göstermek gerekir.
Çocukluk döneminde duygu düzenleme sorunları ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocukların erken dönemde teşhis edilip, takiplerinin, bireysel tedavilerinin, aile eğitimlerinin yapılması önemlidir. Bu çocuklar için özel eğitim programları ve
kurumlarının yaygınlaştırılması sağlanabilir
Kaynakça
https://www.medicalpark.com.tr
Medeniyet Araştırmaları Dergisi, Cilt: 3 Sayı: 5 Yıl: 2018