Emir Timur Kimdir?
Seyhan ve Ceyhan nehirleri arasında Şehr-i Sebz'de 8 Nisan 1336 tarihinde dünyaya gelmiştir. Annesi Tekin Hatun ve babası Emir Muhammet Taragay'dır. Annesi dini konularda müracaat edilen bir kişi, babası ise barlas kabilesinin itibarlı kişiliklerinden biriymiş. Emir Timur'un ataları Semerkant'ta Keş bölgesinde idarecilik yapmıştır, bu sebeple vergiden muaf ve Keş bölgesi civarında verimli arazilere sahiplerdi. Çocukluğu Keş bölgesinde geçmiştir. Kendisi dini, ilmi ve askeri konuda iyi bir eğitim almıştır. Türk gelenek ve göreneklerine göre yetişmiş ve bunlara bağlı kalmıştır. Emir Timur'un "Biz ki Melik-i Turan, Emir-i Türkistan’ız, Biz ki milletlerin en kadimi ve en ulusu Türk’ün BAŞBUĞUYUZ!” sözü "Emir Timur Türk mü?", diye sorgulayanlar için bir cevap niteliğindedir.
Emir Timur Tarih Sahnesine Çıkıyor
Emir Timur tarih 1360 yılını gösterdiğinde bölgenin idarecisi Emir Kazagan'ın hizmetine girmiştir. Emir Kazagan'ın ölümü ile bölgedeki emirler birbirlerine kılıç çekmişlerdir. Emir Timur'un babası Taragay, Barlas kabilesinin yönetimini kardeşi Emir Hacı Barlas'a bırakmıştır. Emir Timur'un amcası Barlas'da diğer emirler gibi bağımsız hareket ederek Keş bölgesinde bağımsızlığını ilan etmiştir. Doğu Türkistan'da bulunan Moğol Hanı Tuğluk Timur'un otoriteyi eline almak için bölgeye hareket etmesi üzerine Barlas boyunun resisi Hacı Barlas kaçmış, Emir Timur ise şehir halkının perişan olacağını düşünüp bölgede kalmıştır.
Tuğluk hanı şehrine yaklaştığında Timur, Tuğluk Han'a itaat ettiğini bildirmiştir. Bunun üzerine Timur, Han'ın güvenilirliğini kazanmış Barlas boyunun lideri olmuş ve Keş bölgesi ve çevresinin yöneticisi konumuna yükselmiştir. 10.000 kişilik Cache tümen komutanlığı ona emanet edilmiştir. Tuğluk Han'ın bölgeden ayrılması üzerine Hacı Barlas bölgeye geri gelmiştir. Tuğluk Han'ın kuvvetleriyle savaşmışlardır. Timur burada amcasına saldırmakta tereddüt etmemiştir, fakat askerler amcasının tarafına geçmiştir. Bunun üzerine Timur, Tuğluk Han'ın oğlu Semerkant yöneticisi İlyas Hoca'nın emrine verilmiştir. İlyas Hoca ve Timur arasında oluşan anlaşmazlık sebebi ile Tuğluk Han, Timur hakkında ölüm emri vermiş ve bunu üzerine Timur, Emir Hüseyin ve 60 kişilik bir grup ile Hive hükümdarı Tokalın yanına gitmek için yola çıkmışlardır. Yolda pusuya düştüler ve esir alındılar ancak Sancari kabilesinin reisinin desteği ile kurtuldular. Bu dönemde Tuğluk Han hayatını kaybetti.
Timurlenk
Dönüş yolunda Timur'un önü Sistan ahalisi tarafından kesildi. Timur adamlarının çoğunu kaybetmiş kendiside sağ kolu ve sağ bacağından darbe almıştır. 1363 yılında gerçekleşen bu olay esnasında bir rivayete göre Timur karamsarlığa kapılıp askerlerini boşuna peşinden sürüklediğini ve pes etmeyi düşünmüş. Bu sırada gözü kayaya tırmanmaya çalışan, falan sürekli geri düşen, buna rağmen çabalayan ve sonunda kayaya tırmanan bir karıncaya takılmış. Bu karınca vesilesiyle bir ders almış ve geri kalan arkadaşlarıyla devam etmiştir. Bu rivayetin gerçeklik payını bilemiyoruz fakat kendisi aldığı yaralar sebebiyle 'Timurlenk' yani 'Aksak Timur' lakabını almıştır. Yaralarının iyileşmesi üzerine Maveraunnehir'e gelmiş, bölgeyi yönetmek için kendi icadı olan dahiyane taktiklerle nam salmıştır.
Savaş Taktikleri
Bir çarpışmada düşmanın etrafındaki tepelerde yüzlerce ateş yaktırmış ve düşman askerlerini dört bir yandan kuşattıldıklarına inandırmıştır. Askerlerin eğerlerine bol yapraklı ağaç dalları bağlatmış bu sebeple kalkan toz düşmanı dev bir orduyla karşı karşıya kaldıklarını inandırmıştır. Bu şekilde bir çok önemli şehri ele geçirmiştir.
Emir Timur'un çok geniş bir ajan teşkilatı kurması, sefere gidecegi ülkeleri detaylı olarak haritalandırması ve sefere gideceği ülkedeki iç sorunları hat safaya cıkarması başarı sırlarındandır. En önemlisi ise korku salmasıdır. Bir çok şehir saldırı olmadan Emir Timur'a teslim olmuştur.
Han Ünvanı Almamıştır
Timur kendisini Han ilan etmemiştir. Timur 'Han' yerine 'Emir' ünvanı kullanmıştır. Çünkü Emir Timur'un yaşadığı coğrafyada bir kişinin 'Han' ünvanına sahip olması için ancak Cengiz Han'ın soyundan gelmesi gerekmekteydi. Cengiz Han'ın soyundan gelmediği halde 'Han' unvanını kullanan birinin yönetiminin meşru olması mümkün degildi. Elbette güçlü bir imparator olduğu için Timur'un 'Han' ünvanını kullanmasına kimsenin karşı çıkmayacağını düşünüyoruz fakat Timur geleneklere bağlı kalmak ve karizmatik bir lider olarak yönetimini meşrulaştırmak niyetindeydi.
Öncelikle Cengiz Han'ın soyundan gelen Saray Mülk Hanım ile evlenmiş ve 'Gürkan' yani damat ünvanı almıştır. Sonrasında yine Cengiz Han'ın soyundan gelen Suyurgadmış'ı Çağatay Han'ı ilan edip, kendisini ona bağlı olan bir Emir olarak göstermiştir. Esasında Suyurgadmış sadece görünürde bir Han olmuş ve Emir Timur'un sözlerini dinlemiştir.
Timur'un Kelle Tutkusu
Emir Timur Hindistan seferinde bir günde 100.000 sivilin kellesini kestirmiştir. Hindistanın başkenti Delhi'yi ele geçirdiğinde Hintlilerinin 125 fillerinin olduğu orduları vardı. Timur ise yüzlerce deveyi birbirine zinciletti, develeri fitil pamuk kamışlarla donatattı ve her devenin arkasına eli meşaleli bir asker koyarak fillerin üzerine gönderdi. Korkan filler geri kaçarken Hintlilerin ordusunu ezdi. Kendisine karşı gelen sivil Hintlilerin kellelerinden kule yaptırmış ve bölgedeki hristiyan misyonerleri kovmuştur. Hindistan'da İslam'ın yayılmasını sağlamıştır.
İsfahan şehrinde ise halk teslim olmuş fakat Emir Timur'un askerleri kadınlara tacizde bulunduğu için halk ayaklanmış ve Emir Timur'un 3000 adamını linç etmişlerdir. Bunun üzerine Emir Timur yüzbinlerce İsfahanlının kellesini kestirmiş binlercesini ise canlı halde harca koyarak binalara malzeme yapmıştır.
Günümüzde Suriye sınırında kalan Halep'de ise halk kendisine direnince her askerin iki kelle ile gelmesini zorunlu tutmuştur. Hatta Timur'un askerlerinden kendileri gibi müslüman halka bunu yapmak istemeyenler diğer askerlerden para ile kelle satın almıştır.
İbn Tağriberdi, Timur'un Bağdat seferinde her askerin kendisine insan kafası getirmesini emrettiği ve bunlarla kuleler yaptırdığını aktarır.
Sahipkıran
Gelelim Sahipkıran ünvanına. Sahipkıran 'yıldızların kaderini tayin eden hükümdar' demektir. Kendisi "Madem gökte bir tanrı var, yerdede bir hükümdar olmalı. Zaten yeryüzü bir kişinin isteklerine yanıt veremeyecek kadar küçük." demiştir.
Anadolu seferi
Bizim için Emir Timur'un en önemli seferlerinden biri Anadolu seferidir. O yıllarda tahtda Osmanlı Padişahları arasından Yıldırım Beyazid oturuyordu. Yıldırım Beyazid ve Emir Timur arasındaki mektuplaşmaların ardından Emir Timur Adanolu'ya sefer başlattı. Mektupları detaylı olarak okumak için ziyaret edebilirsiniz. https://web.archive.org/web/20081010151116/http://www.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s15/das.pdf
Emir Timur Anadolu coğrafyasını Yıldırım Beyazid'den daha iyi biliyordu çünkü bölgeyi detaylı olarak haritalandırmıştı. Yıldırım Beyazid, Emir Timur'un peşine düşmüş fakat Emir Timur her zaman ondan önce olmuştur. Emir Timur tüm su kaynaklarını tutmuş ve Anadolu'yu talan etmiştir.
Sivasda savaş rüzgarları esmekteydi. Sivas kalesini savunan askerler arasında ,4000 Ermeni okçu vardı. Bu okcular Emir Timur'un birliklerine büyük zarar vermştir. Emir Timur ise kan akıtmayacağına söz vermiş ve Sivas teslim olmuştur. Sözünde durmuş ve kan akıtmamıştır. O 4000 Ermeni ölçüyü canlı olarak toprağa gömdürmüştür.
Emir Timur daha sonrasında İzmir'e gitmiş ve bu şehri dünyanın en güzel şehri olarak tanımlamıştır. 7 yıldır Hospitalier Şövalyelerinin elinden alınamayan İzmir'i 15 gün içerisinde ele gecirip Türk dünyasına hediye etti. Binlerce şövalyenin kellesini kestirip kule yaptırdı hatta hristiyan savaş gemilerine gülle değil kelle fırlattı.
1402 yılında iki ordu Ankara'da karşı karşıya geldi. Timur'un kendi yazıtlarında 70.000 Osmanlı askeri olduğu yazsada tarihçiler 40-50 bin arasında Osmanlı askeri olduğunu düşünmektedirler. Timur'un askerleri ise Kıpçak Türklerinden ,Moğol okçularından, Türkmen süvarilerinden ve fillerden oluşuyordu. Savaşın ilerleyen zamanlarında Osmanlı askerleri Emir Timur'un tarafına geçmiş ve Yıldırım Beyazid Emir Timur'a esir düşmüştür. Beyazid'e esir gibi değil hükümdar gibi muamele gösterilmiştir. Sonrasında Yıldırım Beyazid vefat etmiştir. Kimi kaynaklarda zehir içerek intahar ettiği, kimi kaynaklarda başka nedenlerden dolayı öldüğü söylenmektedir. Osmanlı Devleti bu savaşın sonunda iç karışıklıkların olduğu ve yönetimin olmadığı 11 yıllık bir fetret devrine girdi. Osmanlı Devleti'nin tarihi büyük bir darbe almıştı...
Geleneklerine Sıkı Sıkıya Bağlı
Emir Timur Türk tarihine, geleneklerine ve Cengiz Han yasalarına koyu kuyuya bağlı bir isimdi. Cengiz Han'dan bahsederken onu 'Hanların Hanı' olarak tanımlıyor, kendisini de Han'ın damadı olarak görüyordu. Çoğu önemli savaştan önce eski şaman geleneklerine göre hayvan iç organlarında fal baktırıyordu. Hatta kendisi Arap alfabesinin kaldırmış Uygur alfabesini kullanıma sokmuştur.
İrran'ı fethettiği zaman şehnamesine Türkler'i kötüleyen Firdevsi'nin mezarına ayağı ile vurarak şu sözleri dediği rivayet edilmiştir.
Firdevsi kalk.
Kalk da, her satırında kötülediğin mağlup Türk'ü şimdi gör!
Kalk da küfrettiğin, küçümsediğin Türkü gör! Kalk, kalk da bak, İsfahan mı güzel yoksa Semerkant mı? Bağdat'tan şu yattığın yere kadar Fars bırakmadım!
Topal ayağımın bastığı yerde ot bitmez oldu”
Timur Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin'in katili kabul edilen Yezid'in mezarıni kazdırıp askerlerine buraya idrarlarını yapmalarını emretmiştir.
Sanat Bilim ve Mimari
Emir Timur tüm Asya'ya son şeklini veren hükümdardır. Kendisi sanata ve bilime çok düşkündür. Fethettiği bütün ülkelerdeki sanatçı ve bilim insanlarını Semerkant'a davet ediyor hatta zorla getiriyordu. Özbekistan'ın büyük şehirlerini baştan inşa ettiği, dünyanın en büyük meydanlarını ve saraylarından birkaçını o yaptığı tarihe geçmiştir. Hala Emir Timur Meydanı dünyanın en çok turist çeken yerlerinden biridir günümüzde Özbekistan Türk dilinin en büyük tarihi atası olarak kabul edilir.
Timur Çin seferine doğru yola çıktığında hastalanmış ve henüz 68 yaşındayken 1405 yılında bozkırda soğuk bir gecede çadırında ölmüştür.
Kaynakça
https://www.yenicaggazetesi.com.tr
https://youtube.com/@engindenizvideolari
https://youtube.com/@tarihbuyuk
https://web.archive.org/web/20081010151116/http://www.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s15/das.pdf