Sömürgecilik Nedir?
Sömürgecilik, devletlerin yabancı bir ülkede sömürgeler yolu ile veya bağımlılıklar yolu ile kurduğu başlıca emperyalizm türlerinden biridir. Bu durum genel olarak büyük bir devletin daha küçük veya daha az yerleşik toplumların yönetim kontrolünü ele geçirdiği zaman görülür diyebiliriz.
Sömürgeciler, sömürdükleri insanlardan üstün oldukları inancına sahiptirler ve genellikle sömürdükleri bölgenin yer altı kaynaklarına, iş gücü ve pazarlarına el koyarlar. Bunun yanı sıra halkın sosyo-kültürel ve dini değerlerine karşı baskı uygularlar.
Sömürgeciler sömürgeleri gelişmemiş toplumlardan seçerler ve bu dünyada insanlar tarafından gelişmemiş toplumları refaha kavuşturmak amacıyla ve gelişmelerinde katkıda bulunmak amacıyla baskı altında tuttukları şeklinde algılanır ya da algılanması sağlanır.
Emperyalizm Nedir?
Emperyalizm, bir devletin başka bir milletin topraklarını zorla veya diplomasi yoluyla ele geçirmek için uyguladığı politikadır. Evet hem emperyalizm hem de sömürgecilik küresel politikayla ilgilidir, bu doğru. Fakat sömürgecilik ve emperyalizm her ne kadar eş anlamda kullanılsada aslında birbirlerinden farklıdır. Emperyalizm bir ülkenin diğer ülkeleri etkileme politikası iken, sömürgecilik başka ülkelerde koloniler ve yerleşimler kurma pratiğidir. Bu da "Emperyalizm ile sömürgecilik arasındaki fark nedir?" sorusuna cevap niteliğindedir.
Sonuca gelecek olursak sömürgecilik emperyalizmin bir parçasıdır diyebiliriz. Emperyalizm, bir ulusun beşeri,yeraltı-yerüstü kaynaklarını ele geçirme veya onlardan yararlanma politikasıdır ve sömürgecilik, bu kaynakları ele geçirmelerinin çok sayıda yolundan sadece bir tanesidir.
Emperyalizm Türlerinden Bir Kaçını İnceleyelim
Himaye Emperyalizmi: Himaye emperyalizmine göre bir himaye hala kendi kendini yönetebilir ve kendi iç hükümetine sahip olabilir, ancak bir başkası tarafından korunur veya yönetilir. Mesela İspanyol-Amerikan Savaşı'ndan sonra, Porto Riko bir ABD himayesi oldu . Porto Riko, 1898'den beri ABD toprağıdır ve insanlar 1917'den beri ABD vatandaşıdır. Bugüne kadar Porto Riko bir ABD Milletler Topluluğu'dur , yani dana net bir şekilde açıklamak gerekirse Porto Rikolular ABD vatandaşı olarak kabul edildikleri halde buna rağmen burada ikamet eden insanlarla tam olarak aynı haklara sahip değildirler.
Etki Alanı Emperyalizmi: Etki alanı emperyalizmi bir dış gücün bir bölge üzerinde güç kullandı durumda ve münhasır ticaret kontrolü veya yatırım da dahil olmak üzere belirli haklar veya ayrıcalıklar talep ettiği durumda ortaya çıkar. Mesela 19. yüzyılın sonlarında, sekiz güçlü ulusun Çin topraklarında ticaret hakları, Pekin'de bir elçilik kurma hakkı ve hatta bölge dışı hakları vardı. Ancak sıradan Çinlilerin çoğu bu düzenlemelerde söz hakkına sahip değildi veya bunları onay vermiyordu. Bu durum 1900 yılında Çinlilerin tüm yabancıları kovmaya çalıştığı Boxer İsyanı'na yol açtı.
Ekonomik Emperyalizm: Ekonomik emperyalizne göre bir ülkenin diğer bir ülke üzerinde ekonomik gücü ve ekonomik etkisi vardır. Ülke diğer ülkenin özel ticari çıkarlarını kontrol etmektedir. Mesela Honduras ve Orta Amerika'daki diğer ülkeler, United Fruit Company gibi ABD şirketleri tarafından ekonomik olarak sömürülmüştür. Bunlar, yönetici sınıf için özel ticari işletmeler olarak faaliyet gösteren ülkeler olan muz cumhuriyetleri olarak bilinmeye başlanmıştır.
Kolonicilik Nedir?
Kolonicilik kelimesi, colonia kelimesinden türeyerek meydana gelmiştir. Kelime anlamı ile, kendi yurdundan bağını koparmadan yeni bir yere yerleşen topluluk anlamına gelmektedir.
Koloni, diğer adı ile kolonyalizm bir devletin nüfusunun bir bölümünü yerleştirmek için denizaşırı bir ülkeyi ele geçirerek yurttaşlarını oraya iskan etmesi halinde meydana gelen yeni yurt demektir.
Bazı durumlarda "sömürge" ile eş anlamda kullanılır fakat sömürgeden farklı bir kavramdır. Kolonicilikte yeni fethedilen ülke sömürge değil, onu kuran devletin normal bir parçasıdır. Bunun yanı sıra, ülkesinden ayrılıp başka bir ülkeye yerleşmiş insan topluluğu veya bir ülkede bulunan yabancı uyruklu kişilerden oluşan topluluk anlamında da kullanılır.
Koloniciliğin sonuçlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
Güçlü ticaret filoları oluşmuştur.
Yeni yerler keşfedilmiş, dünya haritası büyümüştür.
Yeni ticaret pazarları ortaya çıkmıştır.
Bilim ve felsefe alanlarında gelişmeler olmuştur
Tüccar sınıfı ortaya çıkmıştır.
Ticari faaliyetler hızlanmış ve önem kazanmıştır.
Kültürler arası etkileşim bilginin yayılmasına neden olmuştur.
Ticaret temel bir ekonomik faaliyet haline gelmiştir.
Ticaret yolları önem kazanmıştır.
Borç köleliği ortaya çıkmıştır.
Sömürgecilik Nasıl Başlamıştır?
Madagaskar'daki Fransız savaşı hakkında bir kitap.
Sömürge tarihine bakacak olursak; 15 ve 16. Yüzyıllar'da Osmanlı Devleti'nin Doğu Akdeniz'deki ticaret yollarını ele geçirmesi Avrupa ekonomisi için tehlike arz etmekteydi. Ticarete dayalı servet biriktirmenin temelini oluşturduğu Avrupa ekonomisi ise çareyi yeni ticaret yolları bulmak için coğrafi keşiflerde coğrafi keşif e yönelmekte buldu. Ayrıca :
Bilimsel ve teknolojik alandaki gelişmeler
Doğu ülkelerinin zenginliği,
Cesur gemicilerin yetişmesi,
Avrupalıların dünyayı tanıma merakı ve Hristiyanlığı yayma amaçları,
Avrupalıların Hindistan'a ulaşmak için yeni yollar aramaları,
Kralların Coğrafi Keşifleri teşvik etmeleri,
Ticaret yollarının türklerin elinde olması,
maddelerini coğrafi keşiflerin nedenleri arasında sayabiliriz.
18. yüzyıl İngiltere'sinde gerçekleşen Endüstri devrimi/ sanayi devrimi Batı Avrupa'daki üretimi büyük ölçüde artırdı ve bu da hammadde ve yeni pazarlar ihtiyacını doğurdu. Bu ihtiyacı karşılamak üzere Batı Avrupa ülkeleri yeni ticaret yolları ile ulaştıkları bölgelere yerleşmeye ve bu bölgelerin siyasi kontrolünü ele geçirmeye başladılar.
İlk modern sömürgeci devletler Orta ve Güney Amerika topraklarını işgal etmeye başlayan İspanya ve Portekiz'di. 17. yüzyılda onların arkasından Hollanda ve Britanya ve Fransız sömürgeciliği geldi.
19. yüzyıla gelindiğinde sömürgecilik Avrupalı devletler arasında bir yarışa dönmüştü. Yarışın yeni ortakları ise Belçika ve Alman sömürgeciliği idi. Sömürge faaliyetleri öylesine geniş çaplıydı ki Belçika'nın Afrika'da kolonileştirdiği topraklar, Avrupa'daki topraklarından 76 kat daha genişti.
20. yüzyıla gelindiğinde Afrika kıtasının Etiyopya ve Liberya hariç tamamı, Hindistan ve Güneydoğu Asya, Avustralya ve Yeni Zelanda, Orta ve Güney Amerika ve irili ufaklı bir çok toprak sömürgeleştirilmiş haldeydi. Bu sömürge toprakları içinde Kuzey Amerika'daki 13 koloni İngilizlere karşı bağımsızlık savaşı vermiş ve Birleşik Devletleri kurmuştu. Diğer sömürgeler ise bağımsızlık için İkinci Dünya Savaşı'nı beklediler.
Sömürge Türleri Nelerdir?
Aklınıza İtalyan sömürgeciliği, İspanyol sömürgeciliği gibi devletlerin sömürge faaliyetlerini detaylı işleyeceğimiz gelebilir. Fakat biz bu bloğumuzda sömürge türlerini aktarıp buna dair örnekler sunacağız.
Yerleşimci Sömürgecilik: Yerleşimci sömürgecilik bir devletin insanlarının başka bir ülkeye yerleşmesi yolu ile yapılan sömürü yoludur. Buna bir örnek verecek olursak Hollandalıların 17. yüzyılda Güney Afrika bölgesine yerleşerek ve yerli gruplar üzerinde kontrollerini ilan ederek Güney Afrika'nın kontrolünü ele geçirmelerini söyleyebiliriz. Bu durumun açtığı sonuçlardan biri ise bugüne kadar, Güney Afrika'da Afrikanerler olarak adlandırılan birçok insanın Hollandalı yerleşimcilerin soyundan geliyor olmasıdır.
Sömürme Sömürgeciliği: Sömürme sömürgeciliği bil ülkenin zenginlik elde etmek amacı ile diğer bir ülkenin doğal kaynaklarını sömürmesi yoluyla gerçekleşen sömürme yoludur. Buna bir örnek verecek olursak Belçikalıların altın, elmas, bakır, platin, krom, kauçuk, fildişi ve daha fazlası gibi kaynakları ele geçirmek için 1908'den 1960'a kadar Kongo'yu devralmasını örnek verebiliriz.
Vekil Sömürgecilik: Vekil sömürgecilik insanları başka bir ülkenin topraklarını ele geçirmeleri hususunda teşvik etmek yolu ile gerçekleşen sömürme yoludur. Bu sömürme yolunda güç vekaleten sürdürülür. Filistin’de İngilizler tarafından, Filistin bölgesini kolonileştirmek için Yahudileri desteklemesi durumu bu sömürge türüne örnek olarak verilebilir.
İç Sömürgecilik: İç sömürgecilik bir devlet içindeki güçlü bir grubun, daha az güçlü olan grubu bastırması yolu ile gerçekleşen sömürme türüdür. Sri Lanka Çatışması bu sömürme türüne örnek olarak verilebilir. Bu olay Sri Lanka'daki farklı iki grup olan Singala Budistleri ve Tamil Hinduları arasındaki gerçekleşmiş olan bir iç savaştır. Singalalar hükümette ve nüfusta baskın gruptu ve Tamiller yıllarca onların zulmüne maruz kalmıştı.
Manda ve Himaye Nedir?
Manda ve himaye sistemi Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda toplanan Paris Barış
Konferansı’nda ortaya çıkmış ve tüm dünyanın dengesini değiştirmiştir. Bu sistem bunu
ortaya atanlarca “gelişmemiş ve gelişmekte olan ” ülkeleri “gelişmiş” ülkelerin
nezaretinde geliştirmek olarak anlatılmakta olsa da birinci gruba giren devletlerin ikinci
gruba giren devletlerin hegemonyası altına girmesi demek oluyordu. Bu nedenle
sömürgeciliğin bir başka versiyonu olarak karşımıza çıkmaktadır. Birinci dünya savaşı sonrası itilaf devletlerinin kaybeden ittifak devletleri üzerinde uygulamak istedikleri sömürgecilik faaliyetleri manda ve himaye olarak adlandırılmıştır.
Kaynakça
https://examples.yourdictionary.com