19 Mayıs Atatürk'ü anma gençlik ve spor bayramınız kutlu olsun. Bu yazımızda 19 Mayısın öneminden, 19 Mayıs Atatürk'ü anma gençlik ve spor bayramında neler yapıldığından, kurtuluş savaşından ve 19 Mayıs Atatürk'ün Samsun'a çıkışı ile birlikte başlayan Kurtuluş Savaşı'nı konu alan ilk kitapdan, Halide Edip Adıvar'ın Ateşten Gömlek isimli kitabından söz etmek istedik. Keyifli okumalar.
19 Mayısın Önemi Nedir?
Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, Birinci Dünya Savaşı müttefiklerinin yenilen Osmanlı İmparatorluğu'nun birçok topraklarını bölme kararına karşı bir halk ayaklanması başlatmak için 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıktı. Günümüzde Atatürk'ün Samsun'a geliş tarihini Kurtuluş Savaşı'nın başlangıç tarihi olarak kabul edilmektedir
Kurtuluş savaşından sonra 19 mayıs bir özel gün olarak kutlanmadı. Ta ki 1936 yılında Atatürk'ün 19 Mayıs'ın gençlik odaklı bir bayramla anılmasını önermesine kadar.
19 Mayıs günü, 1936 Mayıs'ı Gençlik ve Spor Bayramı ilan edildi ve 1938'de resmi tatil yapıldı. 1981'de Mustafa Kemal Atatürk'ün doğumunun 100. yılı bugünkü adı olan “Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı” oldu.
19 Mayıs Atatürk'ü Anma Gençlik ve Spor Bayramında Ne Yapılır?
Samsun'da o gün yaşananların anısına Türk bayrağı kıyıya çekilir ve Atatürk'ün Mozolesi'ne çelenk bırakılır.
19 Mayıs kutlamaları öncesinde, genç Türk atletler milli bayrağımızı Mustafa Kemal Atatürk'ün 1919'da Kurtuluş Savaşı'nı başlattığı Samsun'dan ülkemizin başkenti Ankara'ya taşıyor. Maraton genellikle yaklaşık 10 gün sürüyor.
19 Mayıs'ta Türkiye genelinde çeşitli spor etkinlikleri gerçekleştirilir. Birçok kişi bu günü yerel stadyumlarında performans gösteren sporcuları izleyerek veya yarı maraton gibi halka açık spor etkinliklerine katılarak kutlar. Üniversite öğrencileri genellikle bu günde öğretmenleri ve velileri için özel programlar hazırlarlar.
Birçok Türk de 19 Mayıs'ı Atatürk'ün doğum günü olarak kabul eder. Atatürk, doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte (siyasi kariyerine atıfta bulunarak) 19 Mayıs'ta doğduğunu söylerdi. Birçok kişi Atatürk anıtlarına çelenk bırakır vee pencerelerinin önüne ay yıldızlı bayrak asar.
Kurtuluş Savaşı
Kurtuluş Savaşı diğer isimleri ile İstiklâl Harbi veya Millî Mücadele Mustafa Kemal Paşa önderliğindeki direniş hareketinin işgal kuvvetleri ve iş birlikçilerine karşı verdiği siyasi ve askerî mücadeledir. Kurtuluş Savaşı'nın fiili olarak başlama tarihi olarak 19 Mayıs 1919 tarihi belirlenmiştir. Bu tarihte Mustafa Kemal Atatürk, Samsun'a çıkmıştır. İşte Kurtuluş Savaşı'nı başlatan olay olarak da, Atatürk'ün Samsun'a çıkması kabul edilmektedir. 1919-1922 yılları arasında gerçekleşmiş ve 11 Ekim 1922'de imzalanan Mudanya Mütarekesi ile fiilen, 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması ile resmen sona ermiştir.
Kurtuluş Savaşı Sözleri
Vatanın bütünlüğü, milletin istiklali tehlikededir. Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır. — Mustafa Kemal Paşa (Amasya Tamimi)
Siz orada yalnız düşmanı değil, milletin ters talihini de yendiniz. — Mustafa Kemal Paşa (İkinci İnönü Muharebesi, İsmet Paşa’ya kutlama telgrafı)
Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. — Mustafa Kemal Paşa (Sakarya Meydan Muharebesi)
Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri! — Mustafa Kemal Paşa (Başkomutanlık Meydan Muharebesi)
Kurtuluş Savaşı Kronolojisi
19 Mayıs 1919: Mustafa Kemal Atatürk'ün Samsun'a çıkması,
24 Mayıs 1919: Rauf Orbay'ın İstanbul'dan ayrılarak, Anadolu'ya geçmesi,
25 Mayıs 1919: Atatürk'ün Havza'ya gelmesi,
29 Mayıs 1919: Havza Genelgesi'nin yayımlanması,
12 Haziran 1919: Atatürk'ün Amasya'ya gelmesi,
21 Haziran 1919: Amasya Genelgesi'nin yayımlanması,
28 Haziran 1919 Balıkesir Kongresi'nin toplanması,
3 Temmuz 1919: Atatürk'ün Erzurum'a gelmesi,
8 Temmuz 1919: Atatürk'ün, göreviyle beraber askerlik mesleğinden istifa etmesi,
23 Temmuz 1919: Erzurum Kongresi'nin başlaması,
26 Temmuz 1919: İkinci Balıkesir Kongresi'nin toplanması,
6 Ağustos 1919: Nazilli Kongresi'nin toplanması,
7 Ağustos 1919: Erzurum Kongresi'nin bitmesi ve Atatürk'ün Heyeti Temsiliye'nin başkanlığına gelmesi,
16 Ağustos 1919: Alaşehir Kongresi'nin toplanması,
2 Eylül 1919: Atatürk'ün Sivas'a gelmesi,
4 Eylül 1919: Sivas Kongresi'nin başlaması,
11 Eylül 1919: Sivas Kongresi'nin bitmesi,
14 Eylül 1919: İrade-i Milliye Gazetesi'nin Sivas'ta yayımlanmaya başlaması,
16 Eylül 1919: Üçüncü Balıkesir Kongresi'nin toplanması,
19 Eylül 1919: İkinci Nazilli Kongresi'nin toplanması,
22 Eylül 1920: Sivas'ta Atatürk ile General Harbourd görüşmesi,
30 Eylül 1919: Sadaretten Damat Ferit Paşa'nın istifa etmesi,
20 Ekim 1919: Amasya Görüşmeleri'nin başlaması,
22 Ekim 1919: Amasya görüşmelerinin bitmesi,
7 Kasım 1919: Atatürk'ün Erzurum Milletvekili olması,
19 Kasım 1919: Dördüncü Balıkesir Kongresi'nin toplanması,
27 Aralık 1919: Atatürk ile Temsil Heyeti'nin Ankara'ya gelmesi,
12 Ocak 1920: Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nin açılması,
28 Ocak 1920: Misak-ı Milli beyannamesinin kabul edilmesi,
3 Mart 1920: Ali Rıza Paşa kabinesinin istifa etmesi
8 Mart 1920: Salih Paşa kabinesinin kurulması
10 Mart 1920: Beşinci Balıkesir Kongresi'nin toplanması,
16 Mart 1920: İstanbul'un işgal edilmesi,
31 Mart 1920: Lüleburgaz Kongresi'nin toplanması,
6 Nisan 1920: Ankara'da Anadolu Ajansı'nın kurulması,
11 Nisan 1920: Fransızların Urfa'yı terk etmesi,
21 Nisan 1920: Atatürk'ün 23'ünde Meclisin açılacağını duyurması,
23 Nisan 1920: Ankara'da TBMM'nin açılması,
24 Nisan 1920: Atatürk'ün TBMM başkanı seçilmesi,
29 Nisan 1920 TBMM'de Hıyanet-i Vataniye Kanunu'nun kabul edilmesi,
23 Mayıs 1920: Fransa ile TBMM arasında 20 günlük ateşkes imzalanması,
6 Haziran 1920: TBMM'nin doğu cephesi hazırlık emri vermesi,
15 Haziran 1920: Doğu cephesi komutanlığına Kazım Karabekir'in atanması,
24 - 25 Haziran 1920: Batı cephesi Ali Fuat Paşa'nın atanması,
27 Haziran 1920: Adana Cephesi komutanı olarak Albay Selahattin Adil Bey'in atanması,
20 Temmuz 1920: Yunan taarruzunun Doğu Trakya'da başlaması,
10 Ağustos 1920: İtilaf Devletleri ile İstanbul Hükümeti arasında Sevr Anlaşması'nın imzalanması,
11 Eylül 1920: TBMM'de Firariler hakkındaki Kanun'un kabul edilmesi,
18 Eylül 1920: İstiklal Mahkemelerinin kurulması hakkında TBMM'de karar alınması,
28 Eylül 1920: Doğu Cephesinde milli kuvvetlerin Ermenilere karşı taarruza geçmesi,
31 Ekim 1920: Kazım Karabekir Paşa'nın orgeneral rütbesine yükselmesi,
6 Kasım 1920: Ermenilerin ateşkes istemesi,
8 Kasım 1920: Düzenli ordunun kurulması kararı,
9 Kasım 1920: Batı Cephesi'nin ikiye ayrılması batı kısmına İsmet Bey'in güney cephesine ise Refet Bey'in atanması,
10 Kasım 1920: Düzenli ordunun kurulması,
17 Kasım 1920: Ermenilerin ateşkes teklifini kabul etmesi,
2 - 3 Aralık 1920: Ermenilerle Gümrü Antlaşması'nın imzalanması,
27 Aralık 1920: Çerkez Ethem Ayaklanması'nın başlaması,
11 Ocak 1921: Batı cephesinde Yunanlıların geri çekilme kararını uygulamaya başlamaları,
20 Ocak 1921: TBMM'de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun kabul edilmesi,
23 Ocak 1921: Çerkez Ethem Ayaklanması'nın bastırılması,
6 Şubat 1921: Londra Konferansı'na gitmek üzere heyetin ayrılması,
8 Şubat 1921: Antep'in isminin TBMM tarafından "Gaziantep" e çevrilmesi,
1 Mart 1921: İsmet İnönü'nün general rütbesine yükseltilmesi,
12 Mart 1921: Londra Konferansı'nın bitmesi ile İtilaf Devletleri'nin barış önerisi,
16 Mart 1921: Sovyetler Birliği ile Moskova Anlaşması'nın imzalanması,
10 Mayıs 1921: TBMM'de Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu'nun kurulması,
14 Eylül 1921: Genel seferberlik ilanı,
19 Eylül 1921: Atatürk'e gazi unvanının verilmesi,
13 Ekim 1921: Kafkas Cumhuriyetleri ile Kars Antlaşması'nın imzalanması,
20 Ekim 1921: Fransa ile Ankara Antlaşması'nın imzalanması,
31 Ekim 1921: Başkomutanlık süresinin 3 ay daha uzatılması,
15 Kasım 1921: Rauf Bey'in TBMM'ne katılması,
4 Şubat 1922: Başkomutanlık süresinin 3 ay daha uzatılması,
10 Nisan 192:2 İtalya'da Cenova Konferansı'nın yapılması,
6 Mayıs 1922: Başkomutanlık süresinin 3 ay daha uzatılması,
20 Temmuz 1922 Başkomutanlık süresinin, süresiz olarak uzatılması,
21 Temmuz 1922: Atatürk'ün cepheye gitmek üzere Ankara'dan ayrılması,
6 Ağustos 1922: İsmet Paşa'nın ordusuna "Taarruza Hazırlık" emrini vermesi,
26 Ağustos 1922: Sabah topçu ateşiyle Türk Büyük Taarruzu'nun başlaması,
27 Ağustos 1922: Yunanlıların geri çekilmeye başlaması,
30 Ağustos 1922: Yunan ordusunun yok edilmesi,
31 Ağustos 1922: Başkomutan Meydan Muharebesi'nin kazanılması,
1 Eylül 1922: Atatürk'ün "Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz'dir. İleri!" sözünü söylemesi,
3 Eylül 1922: Fevzi Çakmak'a Mareşal unvanı verilmesi, İsmet İnönü'nün korgeneral rütbesine yükselmesi,
18 Eylül 1922: Batı Anadolu'nun Yunan Ordusundan tamamı ile arındırılması,
3 Ekim 1922: Mudanya Konferansı'nın başlaması,
11 Ekim 1922: Mudanya Ateşkes Antlaşması'nın imzalanması,
15 Ekim 1922: Mudanya Ateşkes Antlaşması'nın yürürlüğe girmesi,
27 Ekim 1922: TBMM Hükümetinin, Lozan Barış Konferansı'na çağrılması,
1 Kasım 1922: Hilafet ve Saltanatın ayrıldığına dair TBMM kararı,
4 Kasım 1922: İstanbul'da TBMM Hükümeti yönetiminin başladığının resmi olarak açıklanması,
13 Kasım 1922: Vahdettin ve onunla birlikte 140 kişinin İngilizlere sığınması,
17 Kasım 1922: Vahdettin'in Malta'ya kaçması,
20 Kasım 1922: Lozan Konferansı'nın başlaması,
24 Temmuz 1923: Lozan Konferansı'nın bitmesi ile Lozan Barış Antlaşması'nın imzalanması
Ateşten Gömlek
Ateşten Gömlek, 1922 yılında yayımlanan ve Kurtuluş Savaşı yıllarını anlatan ilk romandır.
Halide Edip Adıvar, Kurtuluş Savaşı'nda Atatürk'ün bizzat yanında yer almış ve olaylara birinci elden tanıklık etmiştir. Savaş yıllarında kaleme aldığı bu eser, 1922 yılında yayımlanmıştır. Bu özelliği ile o yılları anlatan ilk roman olma özelliğine de sahiptir.
Ateşten Gömlek'de Kurtuluş Savaşı'nda yaşanan olaylar, ilk olarak Müttefik Devletlerin işgali, daha sonra Anadolu'da başlayan Kuvva-yi Millliye süreci ve düzenli orduya geçiş aşamaları, sırasıyla okuyucuya aktarılmıştır. İyi bir gözlemci olan Adıvar, Anadolu'nun halini tüm gerçekliğiyle yansıtmayı başarmıştır.
Ateşten Gömlek romanı, Peyami'nin hatıra defterine yazdıklarından aktarılmıştır. Bir subay olan Peyami, aynı zamanda Ayşe'ye aşık olmuştur. Bu sayede romanda kahramanların iç dünyasına da ayna tutulur.
Romanın baş karakteri Ayşe, İzmir işgalinde kocasını ve çocuğunu kaybeder. İstanbul'a, abisinin arkadaşı Peyami'nin yanına gelir. Ayşe ve Peyami, Anadolu'ya geçerek Kuvay-i Milliye'ye hizmet etmeye karar verirler.
İhsan, Peyami ve Ayşe Anadolu'ya gider. Ayşe, Eskişehir'de hemşire olarak görev alır. Peyami ise çevirici olarak çalışmaya başlar. Ayşe'nin güzelliği ise hem Peyami'yi hem de İhsan'ı etkiler.
İhsan, Ayşe'ye evlenme teklif eder. Peyami ise hislerini hiçbir zaman Ayşe'ye açamaz. Ayşe, İhsan'a cevabını ancak İzmir alındıktan sonra verebileceğini söyler. 'Ateşten Gömlek' olarak adlandırılan bu aşk, hem İhsan'a hem de Piyami'ye büyük bir dert olacaktır.
Kitabın sonunda İhsan ve Ayşe cephede savaşırken ölürler. Peyami ise savaş gazisi olmuştur. Peyami, Kurtuluş Savaşı anılarını yazmaya başlar. Fakat Peyami de girdiği ameliyattan sağ çıkamaz.
Kaynakça
https://www.timeanddate.com/holidays/turkey/ataturk-youth-sport-day
https://tr.m.wikiquote.org/wiki/T%C3%BCrk_Kurtulu%C5%9F_Sava%C5%9F%C4%B1